воскресенье, 21 декабря 2014 г.

Միջնադարյան շինություններ

  Վաղ միջնադարյան Հայաստանում բարձր զարգացման է հասել շինարարական արվեստը: Կառուցվել են ամրակուռ ամրոցներ, ապարանքներ, եկեղեցիներ, կարավանատներ, հյուրանոցներ, կամուրջներ, բնակելի տներ և այլն:
   Որպես շինանյութ հիմնականում օգտագործվել է բազմագույն տուֆ քարը, որով մեծապես հարուստ է մեր հայրենիքը: Աշխարհիկ շինությունները, որպես կանոն, զոհ են գնացել օտարների արշավանքներին, և վաղ միջնադարի մեծաքանակ շինություններից մեզ են հասել մեծ մասամբ եկեղեցիները, որոնք հատուկ խնամքով էին կառուցվում: Բացի այդ, օտարները, վախենալով «հայերի աստծու» վրեժխնդրությունից, դրանք սովորաբար չէին ավերում:
    Հայ ճարտարապետության գլուխգործոցներից է Հռիփսիմեի տաճարը Վաղարշապատում (Էջմիածնում), որը 618թ. կառուցել է Կոմիտաս կաթողիկոսը: Տաճարը լավ պահպանվել է մինչև մեր օրերը և դիտողին զարմացնում է իր գեղեցկությամբ ու ներդաշնակությամբ, իսկ մասնագետներին՝ ճարտարապետական լուծումներով:
    VII դ. կեսերին կառուցվում է Զվարթնոցի հրաշագեղ տաճարը Երևանից Էջմիածին տանող մայրուղուց ոչ շատ հեռու: Կառուցվել է Ներսես Շինարար կաթողիկոսի կողմից, ունեցել է 50 մ բարձրություն և կանգուն է մնացել շուրջ երեք դար: Կործանվել է երկրաշարժից, չնայած կարծիք կա, որ այն կործանել են արաբները: Անգամ ավերակ վիճակում այն շատ տպավորիչ է:

   Աշխարհիկ կառույցներից պահպանվել են իշխանական դղյակների, ամրոցների, նրանց պարիսպների մնացորդները: Այդ շրջանում հայոց ճարտարապետությանը հատուկ էր պարզությունը և վեհությունը:

вторник, 16 декабря 2014 г.

Զվարթնոցի տաճար

                                                   
   Զվարթնոցը կառուցվել է Ներսես Գ Տայեցի կաթողիկոսի օրոք` 643–652 թթ-ին: Տաճարը Զվարթնոց է անվանել պատմիչ Սեբեոսը, այլ աղբյուրներում հիշատակվում է նաև Վաղարշապատի Սբ Գրիգոր, Առապարի Սբ Գրիգոր անուններով:
 «Զվարթնոց» անվանումը հավանաբար առնչվում է նաև զվարթուն՝ հրեշտակ բառին: Ենթադրվում է, որ Զվարթնոցի տարածքում է եղել հեթանոսական Տիր աստծու մեհյանը: Ըստ Սեբեոսի՝ 301 թ-ին այստեղ են հանդիպել Հայոց Տրդատ Գ արքան և Գրիգոր Լուսավորիչը:Տաճարի ավերման մասին պատմական աղբյուրներում տեղեկություն չկա (հավանաբար ավերվել է երկրաշարժից). հայտնի է, որ այն կանգուն է եղել մինչև X դարը: XX դարի սկզբին ավերակ տաճարը ծածկված էր հողով. պեղումներ կատարվել են 1901–07 թթ-ին՝ Խաչիկ վարդապետ Դադյանի նախաձեռնությամբ, 1904-ից՝ Թորոս Թորամանյանի գիտական ղեկավարությամբ: Ըստ պեղված նյութերի՝ նախքան Զվարթնոցն այստեղ եղել են հեթանոսական  և IV–V դարերի կառույցներ: Հնագույնը 0,63 մ x 2,7 մ չափերի կոթողն է (գտնվում է Զվարթնոցի թանգարանում)՝ Ռուսա Բ-ի սեպագիր արձանագրությամբ: Պեղումներով հայտնաբերվել են տաճարը, կաթողիկոսական պալատը՝ օժանդակ շինություններով (բաղնիք, խցեր և այլն): Պահպանվել են տաճարի հատակը, տեղ-տեղ՝ ստորին որմնաշարը, սյուների խոյակներ, խարիսխներ, արևի քանդակազարդ ժամացույցը, խճանկարի, որմնանկարի և այլ մնացորդներ: Տաճարի կառուցման համար օգտագործվել են տարբեր որակների և երանգների տուֆեր, պոչավոր քարեր, չեչաքար, պեմզա, վանակատ և այլն:


  Տաճարը կառուցվել է յոթաստիճան պատվանդանի կենտրոնում: Արտաքուստ` եռաստիճան՝ հաջորդաբար նվազող 3 գլանաձև ներդաշնակ ծավալների միասնական շինություն էր, որի հորինվածքի միջուկը քառակոնքն է: Վերջինիս խորանները միավորված են 4 զանգվածեղ մույթերովորոնք վերին` կապող 4 կամարների և առագաստների հետ կազմում են գմբեթակիր միաձույլ համակարգ: Տաճարն ունեցել է 5 շքամուտք: Տաճարի առաջին աստիճանի ճակատային վերին մասն ընդգրկող գոտին քանդակազարդված է խաղողի որթերով, նռնազարդ ճյուղերով. որմնակամարների հանդիպման մասում հոգևոր և աշխարհիկ անձանց 32 բարձրաքանդակից պահպանվել են 9-ը: Տաճարի ներսում խոյակների թևատարած արծիվները, որմնասյունազարդի ռիթմը, մույթերի սլացքը, բարձրադիր գմբեթը՝ ողջ զարդարանքի հետ, կառույցին հաղորդել են վերասլացություն: Տաճարի բարձրաքանդակներից մեկի վրա պահպանվել է Յոհան, հավանաբար` տաճարի ճարտարապետի  անունը:

воскресенье, 14 декабря 2014 г.

Երվանդաշատ

Ք.ա. 220 թվականին Երվանդ վերջին թագավորը Երասխաձոր գավառում Արաքս և Ախուրյան գետերի միախառնման վայրում հիմնեց Հայաստանի երրորդ մայրաքաղաք Երվանդաշատը:
Արաքս գետի աջ ափին բարձր քարափի վրա Երվանդ արքան կառուցեց Երվանդակերտ դաստակերտը, ուր ապրում էին արքան իր ընտանիքով և պալատականներով, արքունի պահակազորը և պալատի սպասավորները: Իսկ ձախ ափին կառուցեց բուն մայրաքաղաք Երվանդաշատը: Երվանդաշատին մոտիկ Արշարունյաց ձորում արքան հիմնեց ՙԾննդոց՚ - կոչվող անտառ, որը լցրեց բազմատեսակ գազաններով և թռչուններով: Բարձր պաիսպներով շրջապատեց անտառը, որպիսի գազանները չկարողանան փախչել: Երվանդաշատից հարավ Երասխաձորում արքան հիմնեց պտղատու այգիներ և մշակովի հողատարածքներ: Պարիսպների շուրջ բոլորը կառուցեց գեղեցիկ ծաղկանոցներ և բուրաստաններ:
Պատմահայր խորենացին Երվանդաշատը նկարագրելիս այն անվանել է դրախտիկ:
Սելևկյան Անտիոքս 3-րդ թագավորի զորավար արտաշեսը ապստամբեց Երվանդի դեմ գրավեց Երվանդաշատը և Կարթագենի զորավար Հանիբալի խորհրդով հիմնեց մի նոր մայրաքաղաք և այն իր անունով կոչեց Արտաշատ:
Երվանդի մահից հետո Երվանդաշատը գոյատևեց մինչև մ.թ. 4-րդ դարը: Մեր թվարկության 4-րդ դարում պարսից Շապուհ 2-րդի զորքերը հիմնահատակ կործանեցին Երվանդաշատ քաղաքը:

Մինչև այժմ էլ պահպանվել են Երվանդաշատի ավերակները: Վերջին շրջանում պարբերաբար կատարվում են պեղումներ: Պեղումների ընթացքում հայտնաբերված գտածոները խոսում են հին Երվանդաշատի երբեմնի հզոր փառքի մասին: Գտածոներից պարզ է դառնում, որ հին Երվանդաշատում եղել է զարգացած բրուտագործություն, զինագործություն, ճարտարապետություն, կաշեգործություն, գինեգործություն, իսկ ամենից կարևորն այն է, որ հայտաբերվում է նաև ոչ հայկական ՙՀունական՚ արտադրության բազմատեսակ առարկաներ, որոնք խոսում են Հայաստանի և հարևան երկրների առևտրական կապերի մասին:

воскресенье, 30 ноября 2014 г.

Halloween

                                                                  Halloween



  Իմ  ամենասիրած տոներից մեկը  հելլովին  է, իմ  կարծիքով  շատ մարդկանց  կհետաքրքրեն   հարցեր,  թե  ինչ են  նշում  այդ օրը և որտեղից են առաջացել  այդ ծեսերը և ավանդություները,  թե  ինչու են  մեծահասակները և երեխաները հագնում  տարբեր հագուստներ և վաղեցնում են  միմյանց: Եթե  դուք  չգիտեք  այդ  հարցերի պատասխանները ապա ես ցանկանում եմ  ձեզ  պատմել  հելլովինի մասին ,քանի որ մեզ մոտ  Երևանում  վեջին տարիներին են սկսել   նշել այդ տոնը: Այս տոնի արմատները սկսվում են դեռևս նախաքրիստոնեական ժամանակաշրջանում: Կելտական ցեղերը,  ովքեր ապրում էին Անգլիայում, Իռլանդիայում և Հյուսիսային Ֆրանսիայի բաժանում էին  տարին երկու մասի  ամառ  և ձմեռ:  Հոկտեմբերի  31 համարվում էր տարվա վերջին օրը, այդ օրը նաև  նշանակում էր  բերքի  ավարտը և անցում դեպի նոր ձմեռային սեզոնի: Այդ օրը, ըստ լեգենդի,  Կելտով սկսվեց ձմռանը:  Ամանորյա տոնակատարությունները տեղի էին ունենում գիշերը նոյեմբերի մեկին :Այդ  գիշերը ըստ հին  Կելտների հավատալիքներին մեռած մարդկանց 
համար բացվում են  դռներ,  մեր  աշխարհում  կելտները այդ  անվանում էին  Samhain or Samhain, Խուսափելու դառնալու զոհ կամ  հոգի կելտները  վառում էին  նրանց  տներում  կրակ, հագնում էին  կենդանիների  երեսվածքները որպեսզի  վախեցնեն  հոգիներին: Տան  առջև թողնում էին  տարբեր  քաղցրավենիքներ,  որ  նրանք  բավարարվեն և   հեռանան: Իսկ ժողովուրդը հավաքվում էր կրակի մոտ դաստիարակված քահանաները  սպանում էին կենդանիներին դրանից հետո մարդիկ  վերցնում էին   սուրբ կրակը  և տանում   տուն: Տոնի խորհրդանշանը դդումն էր: Այն ոչ միայն նշանակում էր  ամռան ավարտը, այլ վախեցնում էր չար  հոգիներին  սուրբ կրակով, որը վառվում էր նրա  մեջ: Այս  ավանդույթը անցել է սերունդ առ սերունդ : Մինչև առաջին դար, հետո ներխուժումը հռոմեացիների, Կելտի,  որոնք ապրում են կղզիներում Բրիտանիայի և Իռլանդիի, ստիպված էին
հրաժարվել  հեթանոսական ծեսերից  և ընդունում քրիստոնեական հավատը:
Սակայն ժողովուրդը հիշում է  Samhain: Նրա մասին  ըստ  Հռոմի Գրիգոր III-ի, իններորդ դարում  սրբերի օրը տեղափոխվել է նոյեմբերի 1-ը: Այս քրիստոնեական եկեղեցին ցանկանում է արմատախիլ անել հեթանոսական ավանդույթները, բայց հակառակը ստացվեց Samhain սկսեցին տոնել կրկին: Վեջին գիշերը հին  անգլերենում հնչում էր All Hallows Even (բոլոր Սրբերին երեկո), կամ կարճ Hallowe'en, նույնիսկ կարճ Halloween:: Halloween դեռևս նշվում են ավանդույթի Samhain: Այդ  գիշեր հոկտեմբերի 31 մարդիկ   հագնում էին  տարբեր  հագուստներ   և վախեցնում են   միմյանց, նրանք զարդարում են  իրենց այգիները  վախենալու առարկաներով և գնում են  շատ  քաղցրավենիքներ:  Հիմնական խորհրդանիշը  դդումն է,    նրա մեջ  ձևավորում են տարբեր  պատկերներ  և դնում են  նրա  մեջ  կրակ: Այդ  գիշեր  երեխաները թակում են մարդկանց  դռները՝  ասելով Trick or treat  և մարդիկ երեխաներին  տալիս են քաղցրավենիքներ, և եթե  մարդիկ  չեն տալիս,  այդ փոքրիկ հրեշները  կարողեն   վրեժ լուծել, իսկ  եթե  մարդը  չի նշում այդ  տոնը,  նա  անջատում է լույսերը և դռան  վրա  գրում,  որ նրանք  չէն  նշում այդ տոնը:  Ամերիկայում այդ տոնը շատ  տարածված է և նշվում է մեծ շուքով:



понедельник, 17 ноября 2014 г.

ԱռաջադրանքՀաղարծնի հնամենի ընկուզենին 
 
10-րդ դաս.

Աշխարհի ամենագեղատեսիլ  յոթ անկյուններից  մեկը այն ձորահովիտն է, որ ընկած է Դիլիջան քաղաքից տասնութ կիլոմետր հյուսիս, և ուր գտնվում է Հաղարծնի  վանքըԱյստեղ 1281 թվականին կառուցված Սուրբ Աստվածածին եկեղեցու կողքին մի ընկուզենի է աճում, որը եկեղեցուն հասակակից է՝ 700 տարեկան:

Ավանդությունն ասում է, որ այդ տաճարը կառուցող վարպետը սովորություն է ունեցել իր կառուցած շենքերի կողքին ընկուզենիներ տնկել:

-Շենքը չմնա, ծառը կմնա, ծառը չմնա, շենքը կմնա,- սիրում էր կրկնել վարպետը:-Տաճարը մարդու հոգին է քաղցրացնում, ընկուզենին՝ բերանը:

Եվ հիմա անանուն վարպետի հիշատակը հավերժացնում են քարե և կանաչ հուշարձանները:

Առաջադրանքներ

1.Համացանցից գտիր տեղեկություններ Հաղարծնի վանքի մասին:
Հաղարծնի վանքի հիմնադրման ժամանակն ստույգ հայտնի չէ: Վանքը ծաղկում է ապրել XII դարի վերջին – XIII դարի սկզբին՝ Խաչատուր վարդապետ Տարոնացու (Հաղարծնեցի) վանահայրության օրոք: Որպես ուսումնագիտական կենտրոն հիշատակել են Ստեփանոս Օրբելյանը, Կիրակոս Գանձակեցին և ուրիշներ: Համալիրն  ունի 3 եկեղեցի, 2 գավիթ (մեկն ավերված է), սեղանատուն, աղոթարաններ, խաչքարեր: Հնագույնը Սբ Գրիգոր եկեղեցին է (մոտ X դար). ներքուստ՝ խաչաձև, արտաքուստ` ուղղանկյուն, 4 անկյուններում ավանդատներով գմբեթավոր կառույց է:
XI դարում վանքն ավերվել է սելջուկյան թյուրքերի արշավանքներից: XII դարում Վրաց Գեորգի III թագավորի և հայոց իշխանների հրամանով համալիրը նորոգվել է, վերականգնվել են վանքի հողատիրական իրավունքները: 1194 թ-ին Հարբա որդի Խալթը Սբ Գրիգոր եկեղեցուն կից կառուցել է միանավ, թաղածածկ Կաթողիկե փոքր եկեղեցին, իսկ XII դարի վերջին իշխան Իվանե Զաքարյանը Սբ Գրիգոր եկեղեցուն արևմուտքից կից կառուցել է քառասյուն մեծ գավիթ: Գավթի առաստաղի անկյունային հատվածներին կան հարթաքանդակներ: 1244 թ-ին Սբ Գրիգոր եկեղեցու արևելյան կողմում կառուցվել է Սբ Ստեփանոս գմբեթավոր եկեղեցին՝ կապտավուն բազալտից, նրբագեղ մանրամասերով:
XIII դարում Հաղարծնի վանքին նվիրաբերվել է 350 կգ կշռով բրոնզե կաթսա, որը հայկական մետաղագործության բարձրարվեստ նմուշներից է: 1281 թ-ին տեր Հովհաննեսն ու տեր Սարգիսը բարերարների օժանդակությամբ հիմնավորապես վերակառուցել են վանքի գլխավոր՝ Սբ Աստվածածին եկեղեցին (հիմնադրվել է հավանաբար  X–XI դարերում): Եկեղեցին 1 զույգ մույթով գմբեթավոր դահլիճ է, ճակատներին (բացի արևմտյանից)՝ «հայկական խորշեր»: Գմբեթի բարձր թմբուկը զարդարված է դեկորատիվ կամարաշարով, հարավային և արևմտյան դռներն ունեն XIII դարին բնորոշ շքամուտքեր: Արևելյան ճակատին 2 հոգևորականի կտիտորական պատկերաքանդակն է՝ եկեղեցու մանրակերտով:
1248 թ-ին ճարտարապետ Մինասը կառուցել է վանքի սեղանատունը, որը միջնադարյան Հայաստանի աշխարհիկ ճարտարապետության լավագույն ստեղծագործություններից է. ընդարձակ, ուղղանկյուն դահլիճ է՝ 1 զույգ մույթով բաժանված 2 հավասար, երդիկավոր մասերի. յուրաքանչյուրը ծածկված է 2 զույգ փոխհատվող կամարների համակարգով: Հայկական ճարտարապետության մյուս նմանատիպ կառույցը պահպանվել է Հաղպատում: 1671 թ-ին թիֆլիսաբնակ Հոգիջանի ընտանիքը նորոգել է Սբ Ստեփանոս, 1681 թ-ին Չիթաղյանները՝ Սբ Գրիգոր և Սբ Աստվածածին եկեղեցիները:
XVIII դարի վերջին վանքն ավերվել է Աղա Մահմեդ խան Ղաջարի արշավանքի ժամանակ: Վերստին գործել է 1862 թ-ից, վերանորոգվել է 1901 թ-ին: Վանքի տարածքում կան թաղածածկ մատուռներ, գեղաքանդակ խաչքարեր:

2.Որո՞նք են ‹‹քարե և կանաչ հուշարձանները››:

Քարե  և կանաչ հուշարձաներն էյն, քարերն, շենքերը էին իսկ կանաչիները  ընկուզենիները:

3. նախադասությունը:Ինչպես ես հասկանում ‹‹Տաճարը մարդու հոգին է քաղցրացնում, ընկուզենին՝ բերանը››

Տաճարը մարդու հոգին է քաղցրացնում արտահայտությունը կարելի է բացատրել այսպես. Այն որ, երբ մարդիկ տաճար են մտնում նրանք զգում են հանգստություն, հոգևոր խաղաղություն և համերաշխություն: Այստեղ խոսքը այն հոգևոր սնունդի մասին է, որ մենք ստանում ենք տաճար մտնելուց, թանգարաններ այցելելուց, նկարներ նայելուց և այլն: Այս արտահայտությամբ մեծ կարևորություն է տրվում  հոգևոր արժեքներին դերին և տեղին մարդու կյանքում: Իսկ ընկուզենին  ուտելիս մարդ իրեն լավ է զգում, դրա  համից:

4.Դուրս գրիր հատուկ գոյականները և թվականները:

ԳոյականերըԴիլիջան,Հաղարծին, Սուրբ Աստվածածին
Թվականներ- յոթ, 1281, 700

5.Ավարտուն աշխատանքդ տեղսդրիր քո բլոգում:

Առաջադրանք 10-րդ դաս.

1.Տեքստից  դուրս գրիր  գոյականները:

Շուրջը անդորր ամայություն  էրԱրծաթագույն սփռոցի նմավող  ծովը փռված էր  չորս կողմը, և  լսվում էր միայն պղտոր ջրի ճողփյունըՆավը շարժվում էր  քամուն համընթաց: Ծովի երեսը պատել էր թանձր մառախուղը, որ հոգնեցնում էր մարդու հայացքը:
Ամայություն, սփռոց, ծով, ջրի, ճոխփյունը, նավ, քամի, երես մառախուղ, մարդ, հայացք:

2.Գրիր հետևյալ բառերի.հոգնակի թիվը.

Նավավար-նավավարներ, արծվաբույն-արծվբներ, տպատառ-տպատառեր, ոտնաչափ-ոտնաչափեր, գյուղագիր-գյուղագրեր, հորաքույր-հորաքույրեր, վիրաբույժ-վիրաբույժներ:

3. Նախադասության մեջ տեղադրիր տրված բառերը՝ համապատասխան փոփոխություններ  անելով:

Գերանը  վաղուց տեղաշարժվել էր ՝  դեռ  անցյալ գարնանը հաճախադեպ  տեղատարափ  անձրևի   ժամանակգուցե և  ավելի առաջ, բայց  պապը նոր միայն  նկատեց:

(անձրև, նկատել, գարուն, տեղաշարժել)

Այդ հոգեհարազատփոքր-ինչ   մոռացված մեղեդին  թախիծով  պարուրեց զինվորականի՝  դաժան   մարտերում կարծրացած  հոգին և  տխրեցրեց նրան:

(տխրելմոռանալզինվորական, մարտ)

Շրջակա  գյուղերից եկել, նախօրոք  խառնվել էին  քաղաքի  մայր   եկեղեցու առջևմյուսները  կուտակվել էին  մոտակա  փողոցներում, շենքերի  տանիքներին:
(եկեղեցիշենք, գալկուտակել)

4.Կազմիր մի փոքրիկ տեքստ՝ օգտագործելով հետևյալ բառերն   ու բառակապակցությունները:

Առավոտ, մռայլ երկինքսարերի կատարներ, ոսկեշող արեգականսպասելի  քամի, թաքնվելամայի տարածությունուշ երեկո,   երկար  ճանապարհ, տաք վառարան:
Օտար ճամփորդի դեմքին ժպիտ հայտնվեց, երբ նա առավոտյան պատուհանից տեսավ ոսկեշող արեգակը, որը իր ճառաքայրներով հալեցնում էր սարերի կատարներին կուտակված ձյունը: Նրան սպասում էր երկար ճանապարհ, նա ստիպված էր ոտքով անցնել կիլոմետրեր ձգվող ամայի տարածություններ: Արդեն ճանապարհ ընկնելու ժամանակն էր և նա դուրս եկավ տնից՝չնկատելով արդեն մռայլված երկինքը և անսպասելի սկսված քամին: Երկար քայլելուց հետո նա հանկարծ կտրվում է իր մտքերց և նկատում, որ ուշ երեկո է, արևը մայր է մտել վաղուց, և ցուրտ է: Վախեցած և զգալով, որ նա մոլորվել է, և մրսում է նա հայացքով փորձում է գտնել ինչ-որ թաքնվելու տեղ, մտածելով տաք վառարանի  և տաք թեյի մասին:

5.Շարունակիր բնության նկարագրությունը.
Փոշին  հաստ  շերտով  նստել  էր  ճանապարհի  եզրին  բուսած  արևածաղկի  թերթերի  և կարտոֆիլի  թփերի  վրաառուն  բարակել   էր  և օձանման  պտույտներով  բակերն  էր  մտնումշտապ  կտրում  փողոցի      լայնքը  և  արևի  տապից   փախչելով՝    իջնում   բանջարանոցներըուր   արևածաղիկն  ու եգիպտացորենը  բարդիների  պես  ստվեր  էին    գցում  առվակի բայց այդքանով չէր ավարտվում ջրի ճանապարհը, նա դեռ վազում էր առաջ մերթ ընդ մերթ փոխելով իր ձայնը և ոլորները: Լռության մեջ լսվում էր միայն առվի ձայնը: Օդը ծանր էր, և ավելի թանր էր դառնում խեղդող շոգի և ամենուր տարածված փոշու պատճառով:

Ա. Բակունց